Badania archeologiczne na terenie dawnego cmentarza parafialnego w Zegrzu
Począwszy od dnia 13 lipca br. na terenie Zegrza prowadzone są badania archeologiczne. Zostały one zainicjowane w związku z budową systemu kanalizacji sanitarnej. Podczas robót ziemnych natrafiono na szczątki ludzkie, o czym wstępnie została poinformowana policja, prokuratura oraz lokalni archeolodzy. Gdy okazało się, że mamy do czynienia z grobami zlokalizowanymi na terenie dawnego cmentarza parafialnego w Zegrzu, na placu budowy pojawili się archeolodzy i rozpoczęli wykopaliska.
Wstępna kwerenda wskazywała na to, że odkryte szkielety pochodzą z obszaru cmentarza, który funkcjonował do mniej więcej roku 1890, kiedy to teren Zegrza został wykupiony przez władze carskie na potrzeby budowy Twierdzy Zegrze. Wtedy też, część pochówków została przeniesiona na nowo założony cmentarz w Woli Kiełpińskiej (głównie pochówki najzamożniejszych rodzin oraz pochówki z terenu kościoła). Jeszcze przed rozpoczęciem badań pojawiły się dwa pytania: o zasięg cmentarza i o jego chronologię. Jeśli chodzi o obszar i granice cmentarza to wyjaśnieniem będzie mapa z 1936 r. (grafika w załączeniu), gdzie widzimy dokładnie jego lokalizację. Odpowiedź na drugie pytanie jest trudniejsza. Źródła pisane mogą sugerować, że cmentarz funkcjonował już od XIV wieku. Z tego okresu mamy informację o istnieniu parafii, a tym samym musiał być tu również cmentarz. Kolejne źródła z XVI wieku mówią nam o istnieniu dwóch cmentarzy w Zegrzu. Pierwszy, zlokalizowany zapewne wokół kościoła i drugi, w bliżej nieokreślonym miejscu. Część historyków twierdziła, że zaznaczony na mapach cmentarz powstał dopiero w wyniku tzw. dekretu Napoleona zakazującego pochówków w kościołach i wokół nich. Tę kwestię rozstrzygnąć mogły jedynie badania archeologiczne. Już pierwsze dni badań przyniosły bardzo ciekawe wyniki. Po pierwsze stwierdzono, że najmłodsze pochówki, w dużej mierze są zniszczone w wyniku różnego rodzaju działań. Były to zarówno działania inwestycyjne w latach 80 XX wieku jak i trudne do datowania kilkukrotne niwelacje terenu. Po drugie, na obecnym etapie możemy stwierdzić, że cmentarz z pewnością jest straszy niż z XIX wiek. Większość zachowanych pochówków możemy datować na wiek XVII. Najstarsze groby, te położone najgłębiej, mogą sięgać swą metryką w wiek XV, a być może jeszcze głębiej. Świadczy o tym występująca w grobach ceramika. Zaskoczeniem jest jej ilość. Znajdujemy ją zarówno w samych grobach jak i wokół nich. Niektóre fragmenty pochodzące z przestrzeni pomiędzy grobami są dużo starsze. Pochodzą z XI - XII wieku. Można zatem wysnuć wniosek, że cmentarz założono na miejscu, gdzie wcześniej funkcjonowała w średniowieczu osada. Niestety, na obecnym etapie badań nie jesteśmy w stanie określić charakteru tego osadnictwa. Być może dalsze prace pozwolą odpowiedzieć na to pytanie. Bardzo interesujące jest również odkrycie kilku fragmentów ceramiki ręcznie lepionej. Wstępnie są one datowane I – II wiek po Chr. i można je wiązać z osadnictwem tzw. kultury przeworskiej.
Jak dotąd podczas badań odkryto pochówki ponad dwudziestu osób, w tym groby kilkorga dzieci. Możemy wydzielić przynajmniej dwie fazy użytkowania cmentarza. Starsze groby sytuowane były na linii wschód zachód, a młodsze północ południe. O intensywności użytkowania cmentarza świadczy również fakt, że część pochówków zniszczona jest przez kolejne, młodsze groby.
Badania trwają i o wynikach prac na cmentarzu dawnych mieszkańców Zegrza będziemy informować.
W powyższej informacji wykorzystano opis stanu badań archeologicznych prowadzonych aktualnie w Zegrzu przygotowany przez kierownika działu archeologicznego w Muzeum Historycznym w Legionowie - kustosza, pana Wawrzyńca Orlińskiego.
Ref. Przygotowania i Realizacji Inwestycji
